WAT DE EZEL ZAG

Martine Ketelbuters
In ‘Muziek & Woord’ december 2005

De ezel hoort een stem die hem voorspelt: een baby zal spreken, mannen zijn onderweg met cadeautjes, maar er zijn ook rovers met dolken, er wordt een toverboek gestolen. Over de vreselijke dingen die de ezel zelf te wachten staat, rept de stem met geen woord. ‘Wat de ezel zag’ is een wervelende vertelling van Frank Adam en Rik Teunis voor twee stemmen en vier handen. ’Wat de ezel zag’ is het kerstverhaal van Klara en werd met publiek opgenomen in studio Marconi.

Tijdens het beluisteren van Haydns ‘De zeven laatste woorden van onze Verlosser aan het kruis’ vroeg Frank Adam, auteur van romans, theater en opera, zich af wat nu de zeven éérste woorden van Jezus geweest zouden zijn. Als hij even later op een rommelmarkt een kerststal met een éénorige ezel vindt, is het plan rond. De ezel zal de os overtroeven en een hoofdrol opeisen in dit overbekende drama, want zijn ontwapenende présence helpt het verhaal aan een uniek standpunt en de ezel wordt een bevoorrechte getuige van het mysterie van Kerstmis.

Nog voor Frank Adam zijn idee uitwerkt in de vorm van een literaire vertelling en het verhaal helemaal uitschrijft, is er de afspraak met Kunstencentrum De Werf om op basis van dat verhaal een theatervoorstelling te maken. Parallel aan het gevecht met een schriftuur, wat een grappig en toegankelijk boek voor kinderen en jongeren oplevert, ontstaan er beelden voor een voorstelling.

Aan het begin van het repetitieproces wordt onder impuls van regisseur Rik Teunis gezocht naar een adequate voorstellingsvorm. Eerst is er het plan om het verhaal te vertellen aan de hand van een animatiefilm die gebruiteerd wordt. Vooraan op de scène, voor het witte doek, wordt de klank dan live bij het beeld gemaakt. Er komt effectief een ‘Wat de ezel zag’-pilote, een volledige film blijkt echter productioneel niet haalbaar. Maar dat onderzoek levert wel het idee om de beelden te gaan verklanken en de vertelling niet te spelen maar te evoceren aan de hand van geluiden, stemmen en muziek. De voorstelling wordt geconcipieerd als een luisterspel, een fascinerend en tegelijk ‘curieus’ gegeven voor theatermensen, want het combineert een modern medium (audio) en dus technologische mogelijkheden met de oer-kunstvorm, die van het vertellen. Net zoals in het theater laat de akoestische aanpak veel ruimte voor de verbeelding en is de creatieve inbreng van de toeschouwer/luisteraar groter dan hij zelf beseft. ‘Wat de ezel zag’ lijkt een statische voorstelling waar de twee vertellers, Frank Adam en Rik Teunis, letterlijk geen stap verzetten, maar die visuele soberheid staat in sterk contrast met de auditieve explosie van klank. Het is alsof alle licht- en kleureffecten in de klank zelf zitten.

Het verhaal belicht het kerstmateriaal op absurde wijze, de acteerstijl is Dario Fo-achtig, de muziek die gebruikt wordt, staat vaak haaks op wat er gebeurt en ook de geluidseffecten hebben iets tegendraads. De Morgen vond de voorstelling ‘geflipter dan de Monty-Python humor à la The Life of Brian’. Er wordt inderdaad soms flink gelachen, veel meer wordt er gegniffeld, de humor is subtiel aangebracht. (Zelf wie de voorstelling gezien heeft, zal bij de beluistering ongetwijfeld nieuwe dingen ontdekken.)

Wat de ezel zag’ is dus een familiekerstspel voor iedereen boven de acht jaar, een waardig alternatief voor de traditionele middernachtmis. Met een reeks traditionele ‘klassieke’ motieven, structuren en personages wordt een nieuw verhaal gebouwd dat op het éérste niveau voor kinderen is bedoeld en ook volledig door hen wordt begrepen. De geest van volwassenen wil wel eens verward raken, maar die denken dan ook tevéél, te vertakt ook, en creëren daardoor voortdurend hinderpalen voor zichzelf. Volwassenen zullen naar hartelust – maar op eigen risico – op andere niveaus luisteren en interpreteren.

‘Wat de ezel zag’ speelde vorig jaar op kerstavond om middernacht in een theater in Brugge. Er is magie in de lucht, getuigen zij die er bij waren, het is één van die zeldzame momenten waarop theater dat ietsje meer krijgt. Er is natuurlijk het magische tijdstip zelf, maar er is vooral de voorbereiding en het toeleven naar dat moment. Het publiek heeft zich in de juiste stemming gebracht met geschenken, spijs en drank, en wanneer er wordt verzameld voor een theatervoorstelling kleuren de wangen, fonkelen de ogen en hangt de lucht, nog voor de spelers aan de vertelling beginnen, vol ironie.

Frank Adam schrijft romans, theater-, opera- en liedteksten, voor volwassenen én voor kinderen.‘Ik stel vast dat al die genres die ik beoefen steeds meer aan bod komen binnen één voorstelling. Ik hoor de woorden geregeld ook als ‘een soort’ muziek in mijn hoofd. Vaak als ik mijn teksten op scène breng of zelfs gewoon een lezing geef, komt een luisteraar me nadien vertellen dat er een hele wereld openging, die hij niet in de gedrukte tekst had vermoed.’ De hele scène waarin Jozef voorbereidselen treft om het oor van de ezel af te hakken bijvoorbeeld, de dialogen daarvan lijken in gewone spreektaal gesteld maar volgen stiekem een strak metrum en maken geregeld gebruik van poëtische beelden. Voeg daarbij de dramatische inhoud, schuif er een ontroerende Hollywood-tune onder en je krijgt een zaal vol wijd opengesperde ogen.

Ondertussen spelen Frank Adam en Rik Teunis hun nieuwe theatervoorstelling ‘Confidenties aan een ezelsoor’. Een voorstelling voor volwassenen deze keer, waar de absurde fabels, oorspronkelijk geschreven voor de Standaard Magazine, gebracht worden met live-begeleiding van componist Johan De Smet. Een aantal muzikale patronen zijn door improvisaties min of meer vast komen te liggen, maar binnen elke voorstelling is er ruimte voor nieuwe improvisatie. Frank en Johan hebben ook een cyclus ‘Ezelsliederen’ gecreëerd en ze werken met het Johnny Smet String Kwartet aan een cd die klaar moet zijn voor de tournee van volgend seizoen.

In opdracht van Klara werd ‘Wat de ezel zag’ herwerkt voor radio en met publiek opgenomen in studio Marconi. De focus op de vertelling is nu maximaal en de klank trekt helemaal open. ‘Wij hopen kinderen en hun familie aan de radio te kluisteren. Dat hun papa op kerstavond een sterk verhaal wil beginnen vertellen terwijl hij de kalkoen aansnijdt maar de rest van het gezelschap hem tot stilte maant omdat men per se wil horen wat de ezel nu eindelijk zag.’

‘Wat de ezel zag’ is het kerstverhaal van Klara
zaterdag 24 dec. om 17u en zondag 25 december om 12uur.